دومین نشست از سلسله نشست‌های اقالیم هنر دوشنبه 14 آذرماه با حضور جمال یزدانی (دکتری فرهنگ و ارتباطات) و دبیری ایمان صفرآبادی در سالن صفارزاده حوزه هنری برگزار شد. به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، جمال یزدانی  که میهمان دومین نشست از سلسله نشست‌های اقالیم هنر با موضوع بررسی و بازخوانی ابعاد هنر بوم‌گرای انقلاب اسلامی بود، گفت: آنچه به عنوان یک خلا در بحث هنر انقلاب اسلامی مطرح است، موضوع بوم است و توجه به بوم در فرهنگ و هنر چه ادبیات دینی، چه ادبیات رهبران انقلاب اسلامی و چه ادبیات مرسوم جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. وی در تعریف بوم اظهار کرد: بوم، خرده فرهنگ‌ها و هویت‌های متکثر در دل جامعه ایرانی و جهان است؛ یا به عبارتی، نمادها، نشانه‌ها، باورها، ارزش‌ها، مناسک و حافظه جمعی مشترکی که در دل روستاها، شهرها و اقوام وجود دارد. جمال یزدانی در اشاره به اهمیت بحث بوم، به سوره‌های قرآنی اشاره کرد و افزود: در پاسخ به این سوال که چرا هنر نسبت به بحث بوم حساس است باید به پایه‌های دینی و قرآنی برگردیم، چراکه توجه به بوم صرفا این نیست که متاثر از جهان مدرن باشد؛ اتفاقا در ادبیات دینی به صورت جدی به بوم پرداخته شده است. سه یا 4 آیه قرآن کریم نشان می‌دهد که فرآیند حرکت دینی در سطح اجتماعی (بخصوص حرکت انبیا که حرکت الهی و پایه است) در بستر اجتماع جلو می‌رود و اتفاقا توجه به بوم‌ها بحثی جدی است. در آیه‎ای از قرآن به خلقت بشر اشاره می‌کند و می‌گوید ما شما را دسته دسته و گروه گروه قرار دادیم تا با هم آشنا شوید و در این آیه می بینیم به رسمیت شناختن تفاوت‎‌ها ودسته‌ها در جامعه بشری پرداخته شده است و گفته می‌شود شناخت بشر از هم مبتنی بر تفاوت‌ها است. در آیه‌ای دیگر می‌بینیم که خداوند می‌فرماید لازم نیست که تمام افراد به جنگ بروند، بلکه برخی باید علم دین را یاد بگیرند و بعد پیش قوم خود بازگردند و محتوا را به آنها منتقل کنند. وی در ادامه تصریح کرد: در آیه‌ای دیگر از قرآن به این نکته اشاره شده که پیامبران را فرستادیم با زبان هر قومی، یعنی محوریت زبان در تعامل با قوم به رسمیت شناخته می‌شود و این موضوع بدین معنی است که اگر بحث زبان را در قوم بخواهیم بررسی کنیم ابعادی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. در آیه انتهایی سوره شعرا هم دو طیف از شاعران مطرح می‌شود که نماینده هنر در آن زمان هستند و اینکه یک طبقه از این افراد ذکر خداوند را زیاد می‌گویند و نسبت به ظلمی که شده، با انتقام از ظالم یا هر اقدامی یاریگر هستند. در  این 4 آیه که به عنوان مبنا در توجه به بوم مطرح شد، هم هنر انقلابی و هم معنای هنر بومی مشخص می‌شود. یزدانی تاکید کرد: در حرکت تمدنی که پیامبران دارند، پیامبر پیشرو است؛ خود قیام می کند و در برابر طاغوت می‌ایستد. پیامبر، سازماندهی‌هایی انجام می‌دهد؛ یعنی در حرکت جمعی و تشکیلاتی در این نهضت نقش‌هایی تعریف می‌شود که یکی از این نقش‌ها، نقش‌هایی است که هنرمندان بر عهده می‌گیرند و جامعه را به سمت اهدافی که پیامبر تعیین کرده سوق می‌دهند. پیامبر تلاش می‌کند علاوه بر ایجاد انگیزه تمام استعدادهای بشر را در حوزه‌های اقتصادی سیاسی و هنری فعال کند تا در قالب کنشگر عمل کنند. وی ادمه داد: اگر سنت نبوی و معصومین را ببینیم فعال کردن ظرفیت و استعداد و انگیزه‌بخشی برای کنشگری و مبارزه در میدان اتفاقا مبتنی بر اقتصاعات بومی است برای مثال نمایندگانی که پیامبر به سمت بوم‌ها ارسال می‌کرد کسانی بودند که یا از خود  آن قوم بودند یا با فرهنگ آن قوم آشنایی داشتند. حضرت امیر المومنین (ع) که سلمان فارسی را به مدائن اعزام می‌کند یا کسی که به سمت فارس گسیل می‌شود یک ایرانی است یا رسول الله در جایی حضرت امیر (ع) را که آشنا با فرهنگ یمن است، به این خطه می‌فرستد بنابراین در اسلام نیز افراد بنا بر اقتضاعات قومی به مسئولیتی منصوب می‌شدند.   اهمیت اقتضائات بومی سخنران دومین نشست اقالیم هنر بیان کرد: محور دیگری که ظرفیت دینی برای توجه و اهمیت به اقتضائات بومی به ما می‌دهد، رویکردی است که مبانی دینی در احکام دارد؛ وقتی پیامبر رسالت خود را اعلام می‌کند، یکسری احکام به حقوق و قوانین سابق ارتباط داشت و یکسری از احکام به سنت‌های قومی قبیله‌ای مربوط بود که پیامبر در یکسری از چارچوب‌های دینی، ظرفیت‌هایی که با چارچوب‌های کلان و روح نهضت انبیا تعارض نداشت را می‌پذیرید و حتی در جاهایی برای جلوبردن اهداف خود از آنها استفاده می‌کند. مهارت حفر خندق در جنگ یکی از این موارد است و حتی خلاقیت و نوآوری در مناسک، نمادها، نشانه‌ها و قواعد بوم را نیز دین تا زمانیکه در چارچوب‌های اصیل باشد، می‌پذیرد. وی هنر انقلاب اسلامی را یک مفهوم کلان دانست و اعلام کرد: هنر انقلاب اسلامی در ادامه نهضت انبیاء است؛ بنابراین هنر انقلاب اسلامی هنری است که ذیل چارچوبی که انبیا در طول تاریخ طراحی و اجرا کرده‌اند جلو می‌رود. بر همین اساس هنر انقلاب اسلامی محدود به انقلاب سال 1357 نیست؛ بلکه از گذشته وجود داشته و مشخصا در سال 1357 اتفاق را رقم می‌زند. یزدانی گفت: اگر انقلاب را مفهوم پویا بدانیم که هر آن در حال نو شدن است و آن نهضت را نهضتی به هم پیوسته تاریخی ببینیم، هنر انقلاب اسلامی هنری نوزا و به روز شونده است که چارچوب و هدف‌گذاری‌ مشخصی دارد. وی ادامه داد: هنر انقلاب از یک محتوا و یک فرم برخوردار است ومحتوای آن یک موضع و یک موضوع دارد. محتوای هنر انقلاب در موضع، یک بحث و در موضوع، یک بحث دیگر است، گاه موضع هنر و هنرمند در اثر هنری و سبک زندگی و سلوکش اثر دارد و اگر موضع فرد مثبت، همراه و همپا باشد، آن اثر ذیل هنر انقلاب اسلامی قرار می‌گیرد و اگر مخالف باشد در موضع هنرمندان غیرانقلابی جای می‌گیرد. پس هنر انقلاب روی موضع هنرمند نیز اثر دارد و اثر هنری، جدای از شخصیت هنرمند و و جدای از اندیشه او نیست. وقتی چنین معنایی قائل باشیم، آنوقت موضع هنر و هنرمند نسبت به دین، انسان، حرکت اجتماعی و هر موضوعی دیگر اهمیت پیدا می‌کند. یزدانی با تاکید بر اینکه یکی از مسائل مهم هنر انقلاب، خود انقلاب است گفت: هنر روشنفکری از ابتدای انقلاب سعی کرد هنر انقلاب را بایکوت کند و برخلاف وقایع اخیر که هنر و هنرمندان پیشرو بودند، اتفاقا هنرمندان در انقلاب اسلامی آخرین کسانی بودند که به هنر انقلاب اسلامی پیوستند. کدام هنرمند شاخص را در فرآیند قبل از نهضت می بینید که فعال عمل کرده باشد و از آغاز جریان به هنر انقلاب پرداخته باشد؟ یا مثلا اولین سرودها برای 17 شهریور سال 1357 است؛ یعنی زمانیکه همه ملت در خیابان هستند و در حال جلو بردن نهضت هستند و بر همین اساس می‌توان پرسید هنرمندان در سینما، عکاسی، تجسمی، ادبیات، تئاتر چه زمانی در فرآیند انقلاب اسلامی حضور داشتند؟ آنها متاخر از مردم بودند.   خارج کردن هنر از انحصار وی گفت: هنر در انقلاب نقش داشت ولی در این میان تفاوتی هم داشت و آن این بود که باعث شد انقلاب اسلامی هنر را از انحصار یک عده نخبه و خاص خارج کند و انتشار عمومی پیدا کند؛ برای مثال در کتاب تاریخ شفاهی «آپاراتچی» فردی دغدغه‌مند، علاقه‌مند به عکاسی می‌شود و در فرآیند نهضت فعال می‌شود و بعد فیلم سینمایی می‌سازد. این فرد بواسطه ظرفیتی که امام در گروه‌های ایرانی فعال کرد، بدون سابقه هنری، در حوزه هنر انقلاب اسلامی فعال می‌شود و حس و ادراک خود را از حرکت کلان اجتماعی در قالب هنر مطرح می‌کند. یزدانی در پاسخ به این سوال که چرا هنر انقلابی مورد بایکوت از سوی همه طیف ها قرار می‌گیرد، تشریح کرد: هنر انقلاب اسلامی تلاش می‌کند هنر را از انحصار عده‌ای خاص خارج کند و آن را به عرصه عمومی بکشاند به طوریکه ما در هنر انقلاب، سرود را در مسجد می‌بینیم؛ در حالیکه قبلا سرود به مسجد ارتباطی نداشت و گاه می‌بینیم دیوار مسجد مثل گالری هنری می‌شود. هنرمدانی که این کار را انجام دادند، کسانی بودند که متاثراز این اتفاق و تحول روحی که در زمینه اجتماعی در حال وقوع است و معرفتی که در سطح اجتماعی ایجاد شده، فعال شده‌اند. پس توجه به هنر انقلابی اگرچه موضوعی ذیل هنر انقلابی است اما توجه به این محور و پایه اصلی هنر انقلاب به جد از این نظر اهمیت دارد که یک خط درگیری است؛  چراکه خط حضرت امام (ره) خط درگیری با سرمایه‌داری هم محسوب می‌شود، خط درگیر با متحجرین هم به شمار می‌رود چراکه طرف مقابل نمی خواهد اجازه ‌دهد که بدنه مردمی اوج گیرد. وی آنچه که قواعد و چارچوب‌ها را در هنر انقلاب مشخص می‌کند، بازخوانی آن و کار روی هنر انقلابی دانست و گفت: خط درگیری ما با جبهه هنر روشنفکری و غیرانقلابی است که می‌خواهند هنر انقلاب بایکوت شود. وی درباره موضع هنر انقلاب بیان کرد: ما چند شاخصه در موضع هنر انقلاب اسلامی داریم که متخذ از حرکت انبیا است. این موضع واجد یکسری شاخص‌ها است که یکی از آنها این است که تلاش می‌کند به صورت متوازن و متعادل هویت‌های مختلف جامعه ایرانی را جمع کند. حرف ما این است که اتفاقا به نقطه تعادل در هویت‌های چندگانه برسد. ما هویت ملی داریم یعنی تاریخچه، وقایع و مفاخری داریم. همچنین یک هویت دینی داریم که پررنگ و تعیین کننده است، یک هویت بین‌المللی هم داریم که مدرن است و ما تعاملاتی با دنیا داریم و یک هویت بومی داریم. ما در هویت چهارگانه از یک هویت غافل مانده‌ایم و آن هویت انقلابی است؛ یعنی صرفا این نیست که انقلاب حاصل جمع هویت چهارگانه باشد چراکه خودش نیز اختصاصاتی دارد. یعنی وقایع، قهرمانان و ... هویتی برای ما ساخته است و هویت تاریخی و امروزی دارد و ما روی عمق این موضوع کار نکرده‌ایم.   کار هنر؛ ایجاد توازن وی کار هنر انقلاب را ایجاد توازن و ترکیب در تمام وجوه هویتی معرفی کرد و افزود: اثر هنری که عرضه می‌شود باید بتواند چه در اثر و چه در موضع جوانب تمام وجوه هویتی را داشته باشد. ما در جاهایی موفق عمل کرده ایم که یک ترکیب یک دست با خوانش خوش فرم داشته‌ایم اما هرجا که توازن به هم بخورد، یک وجه برجسته‌تر می‌شود و اگر توجه به تمام ابعاد وجود داشته باشد، هنر ماندگارتر و موثرتر است. یزدانی رویکرد دیگر هنر انقلاب اسلامی را موضع انتقادی آن معرفی کرد و در ادامه بیان کرد: موضع رویکرد هنر انقلاب اسلامی به یکی از وجوه همیشه انتقادی است؛ یعنی امام مطلقا هیچگاه روی سنت نایستاد و هیچگاه مطلقا آن را رد نکرد. امام هیچ وقت مطلقا روی بوم نایستاده و هیچوقت مطلقا آن را رد نکرده است و همیشه رویکردش انتقادی است. وی در ادامه بیان کرد: این موضوع در فرم هم مطرح است یعنی هرچه وجوه تمدنی تقویت شود امکان دارد که ما از سنت خود، فرمی استخراج کنیم. ما مشغول تعامل با دنیا هستیم و تلاش می‌کنیم نظم را با متناسب‌ با ابعاد هویتی تغییر دهیم ولی اینگونه نیست که چون فلان فرم غربی است،  الزاما هیچ کمکی به ما نمی‌کند. یزدانی همچنین در معرفی دیگر شاخصه‌های هنر انقلاب اسلامی تشریح کرد: هنر انقلاب اسلامی فعال است و نه منفعل. همیشه سعی می‌کند فرصت را توسعه دهد و تهدید را تبدیل به فرصت کند، بازی ساز است و سعی دارد بازی جدید تعریف کند. حرکتی رو به جلو دارد یعنی با مصرف اثر دچار یاس از حرکت نمی‌شویم چون افق نگاه هنر انقلاب اسلامی مادی نیست. قالب ترکیب نو متناسب با حال و آینده است است و هرچه طبیعی‌تر و متوازن‌تر ماندگارتراست. وی همچنین  افزود: از شاخصه های دیگر هنر انقلاب اسلامی عدالت خواه بودنش در موضع و موضوع است مثلا در مبارزه با ظلم، اصالت هم در موضع و هم در موضوع دارد که این با ملاحظات و ظرافت‌هایی همراه است. هنر انقلاب اسلامی هنری جامعه‌ساز و معتقد به امر حاکمیت است که به نوع نگاه به دین ارتباط دارد؛ به طوریکه اگر فرد معتقد است در آموزه‌هایش جامع و متعادل است، بنابراین آنچه تولید می‌شود این است که دین متکفل امر حکومت و حکومت داری است و باید با هنر نیز نسبت داشته باشد. سخنران دومین نشست اقالیم هنر در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: هنر انقلاب یکی از ویژگی‌هایش تمدن سازی و جهانی‌بودنش است و ادعا دارد که کنش جهانی دارد و نسبت به اجتماع مسئولیت‌پذیر است. هنر ریشه در نگاه تئوری، اندیشه و زیست عملی هنرمند دارد و البته فضایی که در آن حضور دارد پس مبارز انقلابی که تئوری و زیست خودش متناسب با فضای انقلابی نباشد با هنر انقلاب فاصله دارد. وی در معرفی ویژگی‌های هنر بوم‌گرای انقلاب اسلامی تصریح کرد: هنر انقلاب اسلامی دارای ویژگی‌هایی است که از جمله آن بازخوانی متناسب با ابعاد دیگر هویتی به طور متوازن و متعادل با محوریت هویت بومی، کنش به موقع امروزی بر مسائل بومی، تصویرسازی برای آینده مبتنی بر بوم، همه این کنش‌ها از تمام سطوح جغرافیایی از بوم، ملیت، جهان و اسلامی قابل اهمیت است و این کنش در تمام سطوح موضوعی و در تمام قالب‌های هنری مثل سنتی، غربی و شرقی در تمام رشته‌ها از سینما تا هنرهای تجسمی است. انتهای پیام/